Türkiye’de son yıllarda kadın ve üreme sağlığı üzerine doğrudan etki eden bazı değişimler yaşanmıştır. Bunlardan birincisi aile hekimliği modeli, ikincisi politikacıların ve hükümetin yüksek doğurganlığı özendiren yaklaşımıdır.
Ülkemizdeki politik iklimin kadın ve üreme sağlığı üzerindeki etkilerini ve yıllara göre değişimleri inceleyebilmek için 5 yılda bir yapılan ve tüm Türkiye’yi temsil eden TNSA (Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması) verilerine bakmak aydınlatıcı olabilir.
Tablo 1: Gebeliği Önleyici Modern Yöntem Kullanma Oranları (%)
Gebeliği Önleyici Modern Yöntem
TNSA-1998
TNSA-2003
TNSA-2008
TNSA-2013
Herhangi bir modern yöntem
37,7
42,5
46,0
47,4
Hap
4,4
4,7
5,3
4,6
RİA
19,8
20,2
16,9
16,8
Kondom
8,2
10,8
14,3
15,8
Tüplerin Bağlanması
4,2
5,7
8,3
9,4
Diğer Modern Yöntem
1,1
1,1
1,1
0,8
Kaynak: TNSA 2013
Tablo 1: Gebeliği Önleyici Modern Yöntem Kullanma Oranları (%)
Gebeliği Önleyici Modern Yöntem
TNSA-1998
TNSA-2003
TNSA-2008
TNSA-2013
Herhangi bir modern yöntem
37,7
42,5
46,0
47,4
Hap
4,4
4,7
5,3
4,6
RİA
19,8
20,2
16,9
16,8
Kondom
8,2
10,8
14,3
15,8
Tüplerin Bağlanması
4,2
5,7
8,3
9,4
Diğer Modern Yöntem
1,1
1,1
1,1
0,8
Kaynak: TNSA 2013
Tablo 1’de görüldüğü gibi modern yöntem kullanma sıklığı, yıllar içinde artmaya devam etmekte, ancak artış hızı 2008’den sonra belirgin biçimde azalmaktadır.
Bu durum, modern yöntem kullanma bakımından doygunluğa ulaşılmış olması ile açıklanamaz. Nitekim 2013 yılında ülkemizde modern doğum kontrol yöntemi kullanım sıklığı %47,4 iken, Batı Avrupa’da %66,6 ve Kuzey Avrupa’da %73,9’du. Kuzey Avrupa ülkeleri modern yöntem kullanımında 1970’te bile, 2013 Türkiye’sinden daha iyi durumdaydı. (United Nations Department of EconomicandSocialAffairs,2014).
Dikkat çeken diğer bir durum da, ülkemizde 2003 yılından sonra RİA kullanımının, 2008 yılından sonra hap kullanımının azalması ve kondom kullanımının artmasıdır. Bunun nedeni aile hekimliği sistemi ile ekip hizmetinden uzaklaşılması ve toplumun gebeliği önleyici hizmetlerden yeterince yararlanamamasıdır. Sosyalleştirme döneminde her sağlık ocağında RİA takmasını bilen en az bir ebe ve hekim bulunurken, mevcut sistemde aile sağlığı merkezlerinin hepsinde RİA takmayı bilen sağlık personeli yoktur. Var olduğu durumda da bu personel artık yalnızca kendisine bağlı nüfusa gebeliği önleyici yöntem hizmeti sunmaktadır. Ek olarak, birinci basamak sağlık kurumlarına malzeme akışının yavaşlatılmasının da söz ettiğimiz sorun üzerinde mutlaka etkisi vardır. Ayrıca tüp ligasyonunda da artış görülmektedir. Bunun sebebinin artmış sezaryen oranları olması muhtemeldir. Sezaryen sırasında tüp ligasyonunun gerçekleştirilmesi, öncesinde mevcut olan gebeliği önlemeye yönelik hizmet açığının, son aşamada giderilmeye çalışıldığına ilişkin bir gösterge olarak değerlendirilebilir.
Tablo 2: Gebeliği Önleyici Modern Yöntemlerin Elde Edildikleri Kaynakların Zaman İçindeki Değişimi
Yöntemin Kaynağı
Hap
RİA
Kondom
Tüp Ligasyonu
TNSA-2003
TNSA-2013
TNSA-2003
TNSA-2013
TNSA-2003
TNSA-2013
TNSA-2003
TNSA-2013
Kamu
30,6
29,7
71,3
79,0
34,1
30,1
82,0
69,8
Özel
67,5
69,8
27,6
20,7
59,3
49,1
16,3
29,7
Diğer
1,9
0,5
1,1
0,3
6,6
20,7
1,7
0,5
Kaynak: TNSA 2003 ve 2013
Tablodaki bulgular bize kondom ihtiyacının birinci basamaktan karşılanamadığını, kondomu marketten-eczaneden parayla satın alan birey sayısında artış olduğunu göstermektedir. Toparlarsak, hap konusunda kamu/özel dağılımı önemli değişiklik göstermezken, kondom ve tüp ligasyonu için kamunun payı azalmıştır.
Tüm bunların sonucu olarak, birinci basamakta ve/veya kamuda verilen gebeliği önleyici hizmetlerin hem niteliksel olarak (RİA uygulayan personel dağılımındaki kötüleşme), hem de malzeme temin etme açısından yetersiz olduğunu söylemek gerekir.
Devletin, gebeliği önleyici modern yöntem sunumundan çekilmesi, kadın sağlığı açısından eşitsizlikleri artıracaktır. Muhafazakârlığın hayatın her alanında kadını hedef aldığı bu dönemde, bu eşitsizliğin derinleşmesi gelecek açısından kaygı vericidir.
Dr. Fatma Özdemir, Dr. Başak Göktaş
Akdeniz Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı
[email protected] , [email protected]
Kaynakça:
Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü, Macro International Inc. (1999) Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması 1998, Ankara, Erişim Tarihi: 15 Ocak 2015, http://www.hips.hacettepe.edu.tr/pdf/TNSA1998-AnaRapor.pdf
Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü (2004) Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması 2003, Ankara, Erişim Tarihi: 15 Ocak 2015, http://www.hips.hacettepe.edu.tr/tnsa2003/analizrapor.shtml
Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü (2009) Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması 2008, Ankara, Erişim Tarihi: 15 Ocak 2015, http://www.hips.hacettepe.edu.tr/TNSA2008-AnaRapor.pdf
Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü (2014) Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması 2013, Ankara, Erişim Tarihi: 15 Ocak 2015,http://www.hips.hacettepe.edu.tr/TNSA_2013_ana_rapor.pdf
Özkan, S., Aksakal, F., Avcı, E., Civil, E F., Tunca, M Z. (2013) Kadınların Doğum Yöntemi Tercihi ve İlişkili Faktörler, Turk J Public Health;11(2)
Sağlık Bakanlığı (2015) İstatistik, Analiz ve Raporlama Daire Başkanlığı, Genel Sağlık İstatistikleri, Erişim Tarihi 17 Şubat 2015,http://www.tkhk.gov.tr/DB/21/2164_genel-saglik-istatis
United Nations Department of Economic and Social Affairs (2014), Population Division, Estimates and Projections of Family Planning İndicators, Erişim Tarihi: 18 Şubat 2015, http://www.un.org/en/development/desa/population/theme/family-planning/cp_model.shtml
halkinsagligi.org - Dr. Fatma Özdemir, Dr. Başak Göktaş
Ülkemizdeki politik iklimin kadın ve üreme sağlığı üzerindeki etkilerini ve yıllara göre değişimleri inceleyebilmek için 5 yılda bir yapılan ve tüm Türkiye’yi temsil eden TNSA (Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması) verilerine bakmak aydınlatıcı olabilir.
Tablo 1: Gebeliği Önleyici Modern Yöntem Kullanma Oranları (%)
Gebeliği Önleyici Modern Yöntem
TNSA-1998
TNSA-2003
TNSA-2008
TNSA-2013
Herhangi bir modern yöntem
37,7
42,5
46,0
47,4
Hap
4,4
4,7
5,3
4,6
RİA
19,8
20,2
16,9
16,8
Kondom
8,2
10,8
14,3
15,8
Tüplerin Bağlanması
4,2
5,7
8,3
9,4
Diğer Modern Yöntem
1,1
1,1
1,1
0,8
Kaynak: TNSA 2013
Tablo 1: Gebeliği Önleyici Modern Yöntem Kullanma Oranları (%)
Gebeliği Önleyici Modern Yöntem
TNSA-1998
TNSA-2003
TNSA-2008
TNSA-2013
Herhangi bir modern yöntem
37,7
42,5
46,0
47,4
Hap
4,4
4,7
5,3
4,6
RİA
19,8
20,2
16,9
16,8
Kondom
8,2
10,8
14,3
15,8
Tüplerin Bağlanması
4,2
5,7
8,3
9,4
Diğer Modern Yöntem
1,1
1,1
1,1
0,8
Kaynak: TNSA 2013
Tablo 1’de görüldüğü gibi modern yöntem kullanma sıklığı, yıllar içinde artmaya devam etmekte, ancak artış hızı 2008’den sonra belirgin biçimde azalmaktadır.
Bu durum, modern yöntem kullanma bakımından doygunluğa ulaşılmış olması ile açıklanamaz. Nitekim 2013 yılında ülkemizde modern doğum kontrol yöntemi kullanım sıklığı %47,4 iken, Batı Avrupa’da %66,6 ve Kuzey Avrupa’da %73,9’du. Kuzey Avrupa ülkeleri modern yöntem kullanımında 1970’te bile, 2013 Türkiye’sinden daha iyi durumdaydı. (United Nations Department of EconomicandSocialAffairs,2014).
Dikkat çeken diğer bir durum da, ülkemizde 2003 yılından sonra RİA kullanımının, 2008 yılından sonra hap kullanımının azalması ve kondom kullanımının artmasıdır. Bunun nedeni aile hekimliği sistemi ile ekip hizmetinden uzaklaşılması ve toplumun gebeliği önleyici hizmetlerden yeterince yararlanamamasıdır. Sosyalleştirme döneminde her sağlık ocağında RİA takmasını bilen en az bir ebe ve hekim bulunurken, mevcut sistemde aile sağlığı merkezlerinin hepsinde RİA takmayı bilen sağlık personeli yoktur. Var olduğu durumda da bu personel artık yalnızca kendisine bağlı nüfusa gebeliği önleyici yöntem hizmeti sunmaktadır. Ek olarak, birinci basamak sağlık kurumlarına malzeme akışının yavaşlatılmasının da söz ettiğimiz sorun üzerinde mutlaka etkisi vardır. Ayrıca tüp ligasyonunda da artış görülmektedir. Bunun sebebinin artmış sezaryen oranları olması muhtemeldir. Sezaryen sırasında tüp ligasyonunun gerçekleştirilmesi, öncesinde mevcut olan gebeliği önlemeye yönelik hizmet açığının, son aşamada giderilmeye çalışıldığına ilişkin bir gösterge olarak değerlendirilebilir.
Tablo 2: Gebeliği Önleyici Modern Yöntemlerin Elde Edildikleri Kaynakların Zaman İçindeki Değişimi
Yöntemin Kaynağı
Hap
RİA
Kondom
Tüp Ligasyonu
TNSA-2003
TNSA-2013
TNSA-2003
TNSA-2013
TNSA-2003
TNSA-2013
TNSA-2003
TNSA-2013
Kamu
30,6
29,7
71,3
79,0
34,1
30,1
82,0
69,8
Özel
67,5
69,8
27,6
20,7
59,3
49,1
16,3
29,7
Diğer
1,9
0,5
1,1
0,3
6,6
20,7
1,7
0,5
Kaynak: TNSA 2003 ve 2013
Tablodaki bulgular bize kondom ihtiyacının birinci basamaktan karşılanamadığını, kondomu marketten-eczaneden parayla satın alan birey sayısında artış olduğunu göstermektedir. Toparlarsak, hap konusunda kamu/özel dağılımı önemli değişiklik göstermezken, kondom ve tüp ligasyonu için kamunun payı azalmıştır.
Tüm bunların sonucu olarak, birinci basamakta ve/veya kamuda verilen gebeliği önleyici hizmetlerin hem niteliksel olarak (RİA uygulayan personel dağılımındaki kötüleşme), hem de malzeme temin etme açısından yetersiz olduğunu söylemek gerekir.
Devletin, gebeliği önleyici modern yöntem sunumundan çekilmesi, kadın sağlığı açısından eşitsizlikleri artıracaktır. Muhafazakârlığın hayatın her alanında kadını hedef aldığı bu dönemde, bu eşitsizliğin derinleşmesi gelecek açısından kaygı vericidir.
Dr. Fatma Özdemir, Dr. Başak Göktaş
Akdeniz Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı
[email protected] , [email protected]
Kaynakça:
Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü, Macro International Inc. (1999) Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması 1998, Ankara, Erişim Tarihi: 15 Ocak 2015, http://www.hips.hacettepe.edu.tr/pdf/TNSA1998-AnaRapor.pdf
Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü (2004) Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması 2003, Ankara, Erişim Tarihi: 15 Ocak 2015, http://www.hips.hacettepe.edu.tr/tnsa2003/analizrapor.shtml
Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü (2009) Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması 2008, Ankara, Erişim Tarihi: 15 Ocak 2015, http://www.hips.hacettepe.edu.tr/TNSA2008-AnaRapor.pdf
Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü (2014) Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması 2013, Ankara, Erişim Tarihi: 15 Ocak 2015,http://www.hips.hacettepe.edu.tr/TNSA_2013_ana_rapor.pdf
Özkan, S., Aksakal, F., Avcı, E., Civil, E F., Tunca, M Z. (2013) Kadınların Doğum Yöntemi Tercihi ve İlişkili Faktörler, Turk J Public Health;11(2)
Sağlık Bakanlığı (2015) İstatistik, Analiz ve Raporlama Daire Başkanlığı, Genel Sağlık İstatistikleri, Erişim Tarihi 17 Şubat 2015,http://www.tkhk.gov.tr/DB/21/2164_genel-saglik-istatis
United Nations Department of Economic and Social Affairs (2014), Population Division, Estimates and Projections of Family Planning İndicators, Erişim Tarihi: 18 Şubat 2015, http://www.un.org/en/development/desa/population/theme/family-planning/cp_model.shtml
halkinsagligi.org - Dr. Fatma Özdemir, Dr. Başak Göktaş